Fot. Freepik

Moment ukończenia szkoły średniej, zdania matury to okres, w którym świat przed młodymi osobami stoi otworem. Ale to jednocześnie czas, kiedy muszą samodzielnie podejmować decyzje dotyczące swojej przyszłości. Wielość możliwości i zmienność współczesnego świata sprawiają, że młodzi ludzie nie wiedzą, co wybrać i zdarza się, że nie czują się przygotowani do podejmowania takich decyzji. To dla nich bardzo obciążająca sytuacja. Presja, którą narzucają sobie sami i odczuwają ze strony otoczenia, jest czasami bardzo duża. Myśli typu: „muszę, bo inni już wiedzą”, „bo rodzice chcą” itd. mogą sprawić, że dokonanie wyboru będzie jeszcze bardziej utrudnione.

Należy nadmienić, że młodzi często postrzegają decyzje, które mają podjąć, jako ostateczne zobowiązanie dotyczące całego życia. Takie myślenie w kontekście zmienności człowieka i świata jest błędne. W procesie planowania przyszłości należy założyć, że plany edukacyjno-zawodowe można i należy korygować, jeśli zajdzie taka potrzeba. Jak przekonują J. Krumboltz i A. Levin w książce Szczęście to nie przypadek, jeżeli mamy poczucie, że obraliśmy niewłaściwą ścieżkę, warto się zatrzymać, zastanowić i gdy zyskamy pewność, że jednak chcemy robić w życiu coś innego, nie powinniśmy trzymać się kurczowo złych wyborów. Nie chodzi tu o porzucanie podjętych zobowiązań w sytuacji doświadczenia jakiejś trudności, a raczej o namysł nad swoimi wyborami i wprowadzanie zmian, jeśli uznamy je za potrzebne i czujemy się do nich, choć w pewnym stopniu, przygotowani. Nie zachęcam do skoku na głęboką wodę, gdy nie umie się pływać, ale do racjonalnego poszukiwania rozwiązań w oparciu o posiadane zasoby.

Spójrz w głąb siebie

Wybór właściwej ścieżki kształcenia jest uzależniony od bardzo wielu czynników. Na początek warto odpowiedzieć sobie na pytania, które od najmłodszych lat są nam zadawane: „kim chcę być?”, „co chcę robić w życiu?”. Odpowiedź nie zawsze przychodzi z łatwością. Wymaga ona wglądu w siebie, rozpoznania swoich potrzeb, zainteresowań (o ile ktoś je ma), aspiracji, cenionych wartości, ale też swoich potencjałów. Poszukując odpowiedzi na te pytania, należy oddzielić to, co rzeczywiście jest nasze, od tego, co narzuca otoczenie, czyli rodzice, rówieśnicy i inni ludzie, media, rynek pracy itp. Może tu pojawić się konflikt między tym, co chcemy a tym, co powinniśmy. Przy czym warto podkreślić, aby przy wyborze kierunku studiów uwzględniać nie tylko to, co chcemy, ale też swoje zasoby (co możemy) oraz wiedzę z zakresu rynku pracy.

Sprawdź predyspozycje zawodowe

Punktem wyjścia do dokonania wyboru kierunku studiów powinien być jak najszerszy zakres informacji o sobie. Wiele osób zakłada, że skuteczną drogą do poznania siebie jest wykonanie testów, których wyniki można dopasować według określonego klucza do jakiegoś zawodu i problem będzie rozwiązany. Jest w tym trochę prawdy, choć nie do końca, co postaram się wykazać w dalszej części tekstu. W obszarze doradztwa edukacyjno-zawodowego dostępny jest szeroki wachlarz różnorodnych narzędzi pozwalających na dokonanie diagnoz różnych podmiotowych aspektów funkcjonowania człowieka. Mogą to być m.in.:

• narzędzia oparte na koncepcji Johna Hollanda, pomagające zdiagnozować typy osobowości zawodowej;
• Młodzieżowy Kwestionariusz Zainteresowań Zawodowych (MŁOKOZZ) autorstwa Anny Paszkowskiej-Rogacz, który służy do określenia profilu zainteresowań zawodowych uczniów w różnym wieku. Jest szczególnie przydatny dla tych, którzy kończą pewien etap edukacji i stoją przed wyborem dalszej drogi kształcenia lub pracy;
• test Kotwice Kariery Edgara Scheina, który pozwala odkryć, jakie wartości człowiek ceni w pracy, czego potrzebuje w środowisku pracy, aby odnieść sukces i być szczęśliwym. Umożliwia on zidentyfikowanie 8 czynników, które można potraktować jako priorytety w dokonywaniu wyborów zawodowych;
• test inteligencji wielorakich Howarda Gardnera, który pozwala zdiagnozować nasilenie poszczególnych typów inteligencji;
• testy uzdolnień specjalnych itp.

Wymienione tu testy można wykonać samodzielnie, korzystając z Internetu. Trzeba jednak pamiętać, że ich wyniki to jedynie wskazówki, które mogą pomóc lepiej zrozumieć własne preferencje lub zasoby. Nie należy ich traktować jako wyroczni. W interpretacji wyników i dokonaniu bardziej pogłębionej diagnozy własnych zasobów mogą pomóc doradcy zawodowi zatrudnieni w: szkołach, poradniach psychologiczno-pedagogicznych, Specjalistycznej Poradni Zawodowej nr 1 w Lublinie, Biurze Rozwoju Kompetencji UMCS, Ochotniczych Hufcach Pracy oraz innych instytucjach i organizacjach.

Wykonanie testu daje niewątpliwie szybki efekt, lecz nie jest to działanie wystarczające do podjęcia racjonalnej decyzji co do swojej przyszłości. Testy, o czym należy pamiętać, opierają się na deklaracjach – zaznaczamy jakieś odpowiedzi, bo tak nam się wydaje, ale czasami są one dość odległe od prawdy. I wtedy powstają błędne wyobrażenia o nas.

W sieci jest bardzo wiele stron, na których można znaleźć testy, materiały pomocne przy wyborze kierunku studiów, zalecenia, jakie kroki podjąć, by dobrze zaplanować swoją karierę. Aby nie zagubić się w gąszczu różnej jakości informacji, proponuję skorzystać ze strony Mapy Karier, przygotowanej przez specjalistów, którzy od kilku lat z zaangażowaniem opracowują materiały dobrze służące młodym ludziom, stojącym przed kolejnymi wyborami edukacyjnymi i zawodowymi (zob. https://mapakarier.org). Materiały tam udostępniane są bezpłatne, merytoryczne, w miarę aktualne i bardzo szeroko odnoszące się do tego, co wiąże się z wyborem i planowaniem kariery. Warto na tej stronie odnaleźć zakładkę Karierowy niezbędnik, który jest bazą danych o edukacji i karierze zawodowej. Można tam m.in. prześledzić Checlistę 23 kroków, aby dobrze wybrać kierunek studiów. Zachęcam też do skorzystania z umieszczonego na stronie Filtru preferencji, który pomoże w łatwy i intuicyjny sposób przybliżyć się do podjęcia racjonalnej decyzji.

Na co zwracać uwagę podczas wyboru kierunku studiów?

Analizując problemy, które mogą wystąpić przy dokonywaniu wyboru kierunku studiów, można zauważyć, że czasami młodzi ludzie mają zawyżone lub zaniżone aspiracje, marzą o czymś, mają określone plany, ale nie konfrontują ich z posiadanymi zasobami i uzdolnieniami. Oczywiście ważne jest to, co chcemy, jakie mamy plany, ale wskazane jest podejmowanie decyzji na podstawie racjonalnych przesłanek i aktualnej wiedzy o rynku pracy, a często jest ona dość wybiórcza. Znajomość trendów na rynku pracy jest kluczowa przy wyborze kierunku studiów. Warto wiedzieć, jakie zawody są poszukiwane, jakie są prognozy na przyszłość oraz jakie umiejętności są cenione przez pracodawców. Informacje te mogą pomóc wybrać kierunek, który zapewni satysfakcjonującą pracę po ukończeniu studiów.

Podczas podejmowania decyzji wskazane jest przeanalizowanie różnych kierunków i programów kształcenia. Czasami należy wykroczyć poza znane ramy, zobaczyć, że istnieją kierunki, o których dotychczas nie mieliśmy pojęcia, a mogą wydawać się interesujące. Warto sprawdzić, jakie przedmioty są nauczane, jakie specjalizacje są dostępne oraz jakie możliwości praktyk oferuje uczelnia. Porównanie różnych programów może pomóc wybrać ten najlepiej dopasowany do naszych potrzeb i oczekiwań. Świetną okazję do bezpośredniego skonfrontowania swoich wyobrażeń z realiami, porozmawiania z przedstawicielami uczelni, studentami oraz otrzymania interesujących materiałów stanowią drzwi otwarte i targi edukacyjne. Z mojego doświadczenia nauczyciela akademickiego wynika, że czasami wybory kierunków studiów dokonywane przez studentów są przypadkowe, wręcz zaskakujące i to przekłada się na negatywne postawy wobec studiowania i własnego rozwoju.

Podsumowując, wybór kierunku studiów to proces wymagający refleksji, analizy i zaangażowania. Poznanie własnych predyspozycji, konsultacje z doradcami, zdobywanie wiedzy o rynku pracy oraz elastyczność w podejściu do kariery to kluczowe elementy tego procesu. Należy pamiętać, że ścieżki zawodowe mogą ewoluować, ale najważniejsze jest, aby były zgodne z wartościami i pasjami osób, które po nich kroczą.