Znakomity brytyjski neurochirurg Henry Marsh w swoich rozważaniach o fenomenie ludzkiego mózgu przyznał, że nasza dotychczasowa wiedza na temat jego budowy, funkcjonowania i możliwości jest wciąż nikła. Nie jesteśmy w stanie do końca wytłumaczyć ludzkich umiejętności logicznego myślenia, zmysłu artystycznego, łatwości przyswajania języka ojczystego i poznawania innych języków obcych. Pomimo niedostatecznego rozumienia mechanizmów działania ludzkiego umysłu naukowcy rozwijają sztuczną inteligencję, która opierając się na założeniu o podobieństwie do naszego mózgu ma szybciej i skuteczniej realizować jego funkcje.

„Włeudg nikteyórch badań nsaz mzóg jset w satine prawponie ocdztayć snes newat bęłndie zipasaenj wpyoiwdedzi.”

Nieustannie rozwijana sztuczna inteligencja wprowadza rewolucyjne zmiany w naszym społeczeństwie, a skutki jej zastosowania już teraz widoczne są w wielu dziedzinach naszego życia. Żaden umysł ludzki nie podoła wyzwaniom, które dla AI z dostępem do gigantycznej ilości danych nie stanowią najmniejszego problemu. Jaka jest zatem rola człowieka w świecie sztucznej inteligencji, w którym pojawia się pytanie o sens nie tylko filologii, ale o istnienie człowieka w ogóle?

Komunikacja oparta na językach naturalnych od zarania dziejów była wyznacznikiem ludzkości, a od niedawna w coraz doskonalszy sposób jest replikowana przez programy komputerowe. Filologia jako nauka o języku pozwala powrócić do źródeł jednej z najwspanialszych ludzkich umiejętności. Poznawanie języków obcych to nie tylko automatyczne odnajdywanie ekwiwalentów słownych. Studia filologiczne prowadzą nas przez historię znaczenia i rozwoju myśli, uświadamiają nam piękno drzemiące w nas samych a wyrażane w codziennej rozmowie, spotkaniu z drugim człowiekiem, z którym komunikujemy się niezależnie od poglądów, podobieństw i różnic nas dzielących. Język to spoiwo bez którego egzystencja w społeczeństwie byłaby niemożliwa. Język może często prowadzić do nieporozumień, ale także do pojednania, do wykraczania poza własne poglądy i uprzedzenia.

Włoski reżyser Nanni Moretti zwykł mawiać: „Kto mówi źle, myśli źle i żyje źle. Trzeba odnaleźć właściwe słowa. Słowa są ważne”.

Język ma znaczenie, ponieważ umiejętność posługiwania się nim, świadomość istniejących relacji pomiędzy jego elementami ułatwia nam dostrzec głębokie znaczenia i sensy. Studia filologiczne proponują rozwijanie umiejętności językowych m.in. poprzez wyrażanie własnych myśli w języku obcym, który staje się dla nas kolejnym narzędziem ekspresji. Stajemy się pełnoprawnymi mieszkańcami innej językowej rzeczywistości, postrzegamy siebie oraz innych w nowej perspektywie. Studia filologiczne uczą przede wszystkim krytycznego myślenia opartego na głębokim poznaniu struktur języka, a to w pewnym stopniu chroni nas przed pułapkami zastawionymi przez współczesną technologię. Kenneth Cukier świadomy możliwości i zagrożeń kryjących się za sztuczną inteligencją już teraz przestrzega przez ryzykiem uniformizacji myśli. Chat GPT proponuje szybkie i łatwe rozwiązania, odbierając nam równocześnie sprawczość. Abdykując z umiejętności posługiwania się językiem, rezygnujemy z przywileju samodzielnego myślenia. Całkowite zaufanie sztucznym narzędziom ułatwia i przyspiesza naszą pracę, w znacznym stopniu pozbawia nas także sprawczości. Rezygnując z ludzkiej umiejętności tworzenia myśli, kreacji nowych światów na rzecz powielania i przetwarzania istniejących modeli językowych zawężamy nasze horyzonty, a to może skutkować zubożeniem naszego języka, naszych myśli i nas samych.

Filologie stanowią rodzaj odpowiedzi immunologicznej na zuniformizowane formy komunikacji. Wprawdzie nie chronią nas całkowicie przed wysublimowanymi postaciami fałszu, ale wyostrzają naszą uwagę na oznaki błędnego rozumowania.

Innymi słowy, stanowią rodzaj nieustannej gimnastyki dla naszego mózgu, który bardzo często lubi rekonstruować prawdę na podstawie fałszywych założeń, uznając za prawdziwe oczywiste błędy.

(O)twórz UMCS! – poznaj Wydział Filologiczny – sprawdź wydarzenia 15 – 21 marca! 

Autor: Katarzyna Maniowska