Nic pod prąd – uczmy się zgodnie z naturą naszej pamięci
Zapraszamy do zapoznania się z komentarzem eksperckim dr Anny Grabowiec z Katedry Pedeutologii i Edukacji Zdrowotnej na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UMCS na temat sposobów efektywnego uczenia się, dopasowanych do natury ludzkiej pamięci. Tekst powstał w ramach inicjatywy Centrum Prasowego UMCS pn. „Okiem eksperta”.
W świecie dynamicznych zmian umiejętność skutecznego uczenia się jest niezwykle cenna – nie tylko w szkole czy na uczelni, ale też w kontekście przyszłego życia zawodowego. Stwarza większe możliwości podjęcia ważnych decyzji życiowych, jak np. wyboru konkretnego kierunku studiów czy atrakcyjniejszej pracy, ponieważ dzięki niej łatwiej odnajdziemy się w nowym środowisku i jesteśmy w stanie szybko przyswoić nowe informacje (w myśl zasady „poradzę sobie, bo umiem się uczyć”).
Skuteczne uczenie się to zdolność szybkiego przyswajania, przechowywania i odtwarzania informacji, które w danym momencie są nam potrzebne. W dzisiejszych czasach to również umiejętność poruszania się w gąszczu informacji, które zawarte są nie tylko w książkach czy podręcznikach, ale także w Internecie – dla uczniów i studentów jest to często główna baza wiedzy.
Zrozum to
Lepiej zapamiętujemy, trwale przechowujemy i łatwiej wydobywamy z pamięci to, co rozumiemy. Zrozumienie jest kluczem dla efektywnego uczenia się. Nasz mózg, kiedy przyswaja nowe informacje, stara się je uporządkować i przypisać do jakichś kategorii. Jest to naturalny proces, który ma na celu szybszy i łatwiejszy dostęp do nich w późniejszym czasie. Dlatego podczas nauki warto odkrywać powiązania pomiędzy poszczególnymi informacjami, grupować je w określone kategorie, wiązać nowe informacje z wcześniejszą wiedzą.
Żeby sprawdzić, czy naprawdę zrozumieliśmy przeczytany tekst, dobrze opowiedzieć go własnymi słowami (sobie lub innym) oraz zadawać pytania dotyczące analizowanych treści, np. „Co z tego wynika?”; „Jak można to zastosować?”.
Rób przerwy w nauce
Pojedyncze sesje nauki nie powinny być zbyt długie. Czas efektywnej nauki to średnio 40–45 minut – później spada zdolność zapamiętywania. Warto zatem sprawdzić, jaki jest nasz indywidualny czas, podczas którego jesteśmy w stanie efektywnie pracować. Po takiej sesji wystarczy 5-minutowa przerwa, która przywróci początkowy stan koncentracji. Po 2 godzinach nauki wskazana jest już przerwa 15-minutowa, zaś po 3 godzinach nauki konieczny jest co najmniej godzinny odpoczynek.
Jak najlepiej wykorzystać krótką przerwę? Zajmijmy się czymś zupełnie innym, ale nie nadmiernie absorbującym, bo wtedy trudno będzie nam wrócić do poprzedniej pracy. Kiedy zajrzymy na Facebooka, może okazać się, że z 5-minutowej przerwy zrobiła się godzina. Najlepiej zmienić aktywność, zrobić coś, co sprawia nam przyjemność – posłuchać muzyki, poruszać się. Koniecznie sięgnijmy po szklankę wody.
Powtarzaj
To, czego się uczymy, wymaga utrwalenia. Powtarzajmy i wracajmy do tego, co już wiemy. Nie stosując powtórek, marnujemy wysiłek włożony w naukę.
W kontekście przygotowywania się do matury czy sesji egzaminacyjnej należy w miarę wcześnie rozplanować proces uczenia się. Okazuje się, że najwięcej zapominamy wkrótce po zakończeniu nauki. Po godzinie zapominamy aż 56% przestudiowanego materiału, dlatego pierwsza powtórka powinna odbywać się już po 10–15 minutach od zakończenia uczenia się. Kolejne powtórki także powinny być rozłożone w czasie: druga niech odbędzie się kolejnego dnia, następne po tygodniu, po miesiącu i po 6 miesiącach. Informacje, które powtarzamy w ten sposób, zostaną na długo w naszej pamięci.
Pamiętajmy jednak, że powtarzanie powinno być procesem aktywnym, angażującym pamięć i myślenie, czyli sam fakt, że siedzimy i czytamy ponownie notatki albo przeglądamy rozdział książki, jest niewystarczający i mało skuteczny. Bardziej efektywne jest powtarzanie opracowujące, czyli kiedy próbujemy wydobyć z pamięci to, czego już się nauczyliśmy, np. poprzez zadawanie sobie konkretnych pytań i odpowiadanie na nie bez zaglądania do źródła albo przygotowanie szybkich map myśli. Dla niektórych pomocne może być też mówienie do kogoś, wtedy czujemy się jeszcze bardziej zmobilizowani.
Ucz się aktywnie
Żeby szybciej zapamiętywać, nie musimy koniecznie przechodzić kursu mnemotechnik, czyli technik wspomagających uczenie się. Bazujmy jednak na tym, na czym mnemotechniki się opierają, czyli zaangażujmy w ten proces wyobraźnię i skojarzenia. Wizualizujmy sobie to, czego się uczymy, twórzmy historyjki, wplatając w nie informacje, które chcemy zapamiętać.
Przygotowując notatki, wyróżniajmy większą czcionką i kolorami najważniejsze kwestie, stosujmy rysunki, symbole, skróty i schematy. Ucząc się z notatek, gdzie linijka w linijkę tym samym kolorem zapisaliśmy ogromną ilość słów, szybko się nudzimy i tracimy zapał do nauki.
Skoncentruj się
Koncentracja jest umiejętnością skupiania i utrzymywania przez dłuższy czas uwagi na ściśle określonych czynnościach. Jest ona konieczna podczas wszelkiego rodzaju świadomych działań: do zapamiętywania, czytania ze zrozumieniem, słuchania czy rozwiązywania zadań. Przyczyną naszych trudności w uczeniu się często są właśnie problemy z koncentracją uwagi. Ich źródłem może być negatywne nastawienie lub brak motywacji do nauki. Zdecydowanie łatwiej jest skoncentrować się na treściach, które nas interesują. Czytając ciekawą książkę, „chłoniemy” treści i tracimy poczucie czasu – zupełnie inaczej niż w sytuacji, gdy do czegoś się zmuszamy. Popracujmy nad tym i postarajmy się wzbudzić w sobie zainteresowanie pracą, którą mamy wykonać.
Koncentracja jest umiejętnością, w związku z czym można, a nawet należy ją ćwiczyć i rozwijać. Pomocne mogą być proste ćwiczenia typu: zamknij oczy i wymień w myślach kolejno poszczególne litery alfabetu od A do Z, kiedy już to potrafisz, powtórz to ćwiczenie od tyłu albo wyobraź sobie, że spacerujesz znaną ci ulicą – przypomnij sobie wszystkie szczegóły, które znasz.
Zadbaj o warunki sprzyjające nauce w skupieniu
Mówi się, że największym wrogiem koncentracji jest brak wiedzy, na czym w danym momencie mamy się skupić. Zróbmy więc listę konkretnych zadań, które chcemy wykonać. Pamiętajmy jednocześnie, żeby nie zostawiać najtrudniejszych zagadnień na koniec. Zmęczenie po całym dniu nauki może skutecznie utrudnić ich zrozumienie.
Stosujmy monotasking, który polega na wykonywaniu jednej czynności w przyjętym czasie. Unikanie „przeskakiwania” między zadaniami pozwala utrzymać skupienie oraz zrealizować zamierzone cele szybciej. W ten sposób unika się także pomyłek. Badania dowiodły, że znikomy procent ludzi potrafi skupić się na kilku sprawach jednocześnie.
Postarajmy się wygospodarować pewną przestrzeń, która będzie przeznaczona wyłącznie do uczenia się – kiedy tam usiądziemy, mózg będzie już w gotowości do pracy. Nie zapomnijmy o wietrzeniu pomieszczenia.
Wyeliminujmy rozpraszacze – jeśli mamy zamiar się uczyć, nie potrzebujemy mieć telefonu w zasięgu ręki. Sprawdzanie SMS-ów czy czytanie wiadomości na komunikatorach co kilka minut tylko utrudnia koncentrację i przerywa naukę.
Przygotujmy wcześniej wszystkie niezbędne do nauki materiały. Miejmy w zasięgu ręki szklankę wody bądź ulubione zdrowe przekąski, żeby nie szukać usprawiedliwień, że „musimy koniecznie zrobić sobie przerwę, bo chce nam się pić”.
Podczas nauki zawsze warto trzymać pod ręką notatnik. Gdy tylko przyjdzie nam do głowy jakaś oderwana myśl, zapiszmy ją. Sam fakt zapisania takiej myśli na papierze powoduje, że przestaje ona tak bardzo zaprzątać naszą uwagę.
Zadbaj o zasoby
Zawsze po intensywnej nauce porządnie się wyśpijmy. Mózg powinien mieć czas na poukładanie i przyswojenie nowo nabytych informacji, tak żeby zostały z nami na dłużej. Musi nastąpić tzw. konsolidacja, czyli ich utrwalenie, a to się dzieje właśnie podczas snu. Osoby w wieku 18–60 lat powinny przesypiać co najmniej 7 godzin. A często jest tak, że jak uczymy się na ostatnią chwilę, to „zarywamy” noce i potem nasza kondycja psychiczna nie jest w najwyższej formie, co negatywnie wpływa na wydajność podczas sprawdzianu czy egzaminu.
Zadbajmy także o nasz stan emocjonalny. Dużo trudniej nam się uczyć, kiedy odczuwamy niepokój, smutek lub złość. Częstym źródłem roztargnienia są również niezaspokojone potrzeby zarówno fizyczne, jak i uczuciowe czy społeczne. Zadbajmy o regularne spożywanie posiłków, ponieważ nasz mózg potrzebuje stałego dopływu energii. Pamiętajmy o odpoczynku i spotykajmy się z przyjaciółmi, gdyż wypływające z takich spotkań dobre samopoczucie pomoże później skupić się na nauce. Bądźmy aktywni, gdyż regularny ruch wpływa nie tylko na poprawę naszej kondycji, ale też wydolności umysłowej.
Podsumowanie
Postępujmy zgodnie z naturą naszej pamięci i nie róbmy nic pod prąd. Nie próbujmy wprowadzać rewolucji, skoro od dawna wiadomo, że łatwiej się uczymy, kiedy rozumiemy materiał, stosujemy powtórki i mamy na to czas oraz odpowiednie warunki i zasoby. Właściwie zorganizowana nauka może być źródłem satysfakcji i przyjemności.
*Dr Anna Grabowiec – adiunkt w Katedrze Pedeutologii i Edukacji Zdrowotnej UMCS. Od ponad 20 lat prowadzi zajęcia na kierunkach nauczycielskich oraz z technik uczenia się dla studentów na kierunkach pedagogicznych. Jej zainteresowania badawcze: teoria i praktyka pedagogicznego kształcenia nauczycieli, szkolne samopoczucie uczniów i nauczycieli, zasoby osobiste młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym. Aktualnie uczestniczy w projekcie dydaktycznym „Doskonałość dydaktyczna uczelni”.